13+ Sâu hại cây sầu riêng và cách phòng trừ

Sầu Riêng đang là một trong những cây trồng mang lại hiệu quả kinh tế cao trong thời gian gần đây. Tuy nhiên, người trồng cần phải kiên nhẫn, siêng năng và thường xuyên theo dõi và chăm sóc vườn sầu riêng. Trong bài này, Bosix muốn chia sẻ với các bà con một số điều cơ bản về các loại sâu hại cây sầu riêng, đồng thời khuyến khích mọi người tự mày mò, tích lũy thêm kinh nghiệm trong quá trình chăm sóc.

Rầy phấn (Allocaridara malayensis)

Rầy phấn là côn trùng gây hại rất quan trọng trên cây Sầu Riêng. Ở cả giai đoạn ấu trùng và trưởng thành, rầy phấn gây hại bằng cách chích hút lá non và đọt non, khiến lá không phát triển, bị biến dạng, cháy mép và dần khô, rụng. Đọt non có thể bị khô và chết, trơ cành, dễ nhầm với triệu chứng do bệnh. Vết chích của rầy cũng tạo điều kiện cho nấm bệnh xâm nhập.

Rầy phấn phát triển mạnh trong mùa khô, lây lan nhanh từ vườn này sang vườn khác. Mật độ giảm nhanh trong mùa mưa nhưng sẽ tăng trở lại khi mùa khô đến. Cây bị hại nặng sẽ có lá thưa thớt, quăn queo, lá non rụng nhiều, ngọn khô, ảnh hưởng đến ra hoa, đậu trái và chất lượng trái.

Để phòng trừ rầy phấn, ngoài việc tạo điều kiện cho các loài thiên địch như nhện, bọ rùa, Chrysopa sp. và ong ký sinh phát triển, người trồng cũng cần tưới đủ nước, bón phân hữu cơ, phun nước mạnh lên tán lá và sử dụng thuốc trừ sâu kết hợp với thuốc nấm khi thấy mật số rầy cao.

Sâu đục trái (Conogethes punctiferalis)

Đây là loại sâu hại cây sầu riêng mà còn trên một số cây trồng khác như nhãn, ổi, mãng cầu, chôm chôm, nên việc phòng trừ càng trở nên khó khăn.

Sâu đục trái thường đẻ trứng trên trái non. Khi nở ra, sâu non sẽ đục vào bên trong trái và tiếp tục đục sâu vào thịt trái. Sau đó, chúng sẽ hóa nhộng ngay trên đường đục hoặc chui ra bên ngoài trái, nhả tơ kết kén hóa nhộng trên mặt vỏ trái giữa các gai. Giai đoạn này kéo dài khoảng 7-8 ngày.

Trái mọc thành chùm thường bị gây hại ở phần tiếp giáp. Trái non bị hại dễ bị biến dạng và rụng sớm. Vết đục còn tạo điều kiện cho vi sinh vật xâm nhập gây thối trái. Do sâu có thể gây hại sớm, nên việc bao trái cần được thực hiện sớm mới có hiệu quả.

Để phòng trừ sâu đục trái, ngoài việc bảo vệ và phát huy các thiên địch tự nhiên như bọ xít ăn mồi, nhện ăn thịt và kiến vàng, người trồng cũng cần tỉa bỏ các trái bị sâu, đồng thời phun thuốc trừ sâu kết hợp với thuốc trừ nấm định kỳ 15 ngày một lần, luôn thay đổi gốc thuốc.

Sâu đục thân

Đây là loại sâu hại cây sầu riêng mà còn thường tấn công vào thân cây, ăn tiện vòng quanh vỏ cây, làm chết phần thân trên và tạo vết thương hở để các loại nấm bệnh xâm nhập.

Để phòng trừ sâu đục thân, người trồng cần thường xuyên kiểm tra từng gốc cây, khoảng 15 ngày một lần. Khi phát hiện có sâu, có thể sử dụng thuốc trừ sâu nguyên chất bơm vào lỗ sâu hại, hoặc dùng dao bén để moi bắt sâu ra. Ngoài ra, khi phun thuốc trừ sâu lên lá, cũng cần lưu ý phun thêm vào thân cây để diệt bớt ấu trùng.

Sâu ăn bông

Loại sâu này được bướm đẻ trứng trên chùm bông, khi nở ra, sâu non sẽ tấn công và ăn phá các phần non của bông, gây hư hại hoặc làm rụng sớm. Do mật số sâu cao (mỗi bướm cái có thể đẻ từ 50-60 trứng), nên việc phá hại của chúng có thể gây thiệt hại đáng kể đến năng suất, mặc dù cây có rất nhiều hoa.

Để phòng trừ sâu ăn bông, người trồng cần theo dõi định kỳ 2-3 ngày/lần trong giai đoạn trổ hoa. Khi phát hiện bướm, cần tìm diệt ổ trứng và sâu non. Đây là giai đoạn sâu mới nở rất nhạy cảm với thuốc, nên dễ phòng trừ. Việc quan sát toàn bộ các chùm hoa trên cây cũng rất quan trọng, vì sâu thường gây hại trên diện rộng.

Ngoài ra, việc phát huy vai trò của kiến vàng để ngăn chặn và hạn chế sâu cũng là một biện pháp hiệu quả. Cuối cùng, người trồng cần phun thuốc trừ sâu kết hợp với thuốc trừ nấm định kỳ 15 ngày một lần, luôn thay đổi gốc thuốc trừ sâu cũng như thuốc trừ nấm.

Rầy nhảy (Lawana conpersa)

Mặc dù được xếp vào loại gây hại ít quan trọng, đây là loại sâu hại cây sầu riêng mà còn có thể gây hại trên nhiều loại cây trồng khác như cam quýt, ca cao, trà, cà phê, cây rừng và cả cây kiểng.

Rầy trưởng thành và ấu trùng đều gây hại bằng cách chích hút trên đọt non, lá non và hoa, làm cho cây chậm phát triển hoặc tạo điều kiện cho nấm bồ hóng xâm nhập. Rầy trưởng thành có kích thước khoảng 14mm, toàn thân màu trắng, cánh trắng có nhiều chấm nâu đen, khi đậu thì xếp cánh dọc cơ thể như dạng mái nhà.

Trứng của rầy được đẻ trên đọt non và lá non, cắm sâu vào gân lá. Ấu trùng được bao phủ bởi một lớp như bông trắng.

Để phòng trừ rầy nhảy, ngoài việc phun thuốc trừ côn trùng chích hút, người trồng cũng có thể tận dụng một số loài nấm như Metarhizium anisopliae var anisophiae, đã được ghi nhận là có thể gây hại đối với rầy và làm giảm đáng kể mật số của chúng ở Malaysia.

Rệp sáp (Pseudococcidae)

Có nhiều loài rệp sáp – loại sâu hại cây sầu riêng, trong đó Planococcus sp. thường tấn công trên lá, còn Pseudococcus sp. thường tấn công trên trái.

Rệp sáp bám trên bề mặt và chích hút chất dinh dưỡng, làm cho bộ phận bị hại phát triển kém. Gây hại nghiêm trọng, khiến trái dễ bị sượng. Ngoài ra, rệp sáp còn bài tiết chất mật đường, tạo điều kiện cho nấm bồ hóng phát triển. Những trái có rệp sáp và bồ hóng sẽ trở nên kém hấp dẫn, khó tiêu thụ và giá bán giảm.

Rệp sáp thường phát triển mạnh trong mùa khô, cũng là mùa ra hoa kết trái của Sầu Riêng, khiến trái dễ bị tấn công hơn.

Để phòng trừ rệp sáp, người trồng có thể áp dụng các biện pháp như: bao trái, duy trì ẩm độ đất không quá thấp trong mùa khô, tưới phun trên tán tạo ẩm, và phát huy vai trò của các thiên địch tự nhiên như bọ rùa và ong ký sinh. Chỉ nên phun thuốc khi thực sự cần thiết, ưu tiên sử dụng các loại thuốc ít ảnh hưởng đến thiên địch. Ngoài ra, việc tỉa bỏ các bộ phận bị hại nặng và tiêu hủy cũng rất quan trọng.

Bọ trĩ

Bọ trĩ gây hại khá phổ biến trên một số vườn Sầu Riêng ở miền Đông Nam Bộ, đặc biệt trong mùa khô. Tuy nhiên, ở Đồng Bằng Sông Cửu Long, bọ trĩ lại ít phổ biến hơn, có thể do ẩm độ trong vườn cao hơn trong mùa khô so với miền Đông Nam Bộ.

Bọ trĩ có kích thước rất nhỏ, nhưng có thể quan sát dễ dàng dưới kính lúp. Chúng tấn công lá non cho đến khi lá gần trưởng thành, chích hút chất dinh dưỡng trong lá, khiến cho lá phát triển kém, có màu sáng bạc và ít thấy màu xanh. Trong trường hợp nghiêm trọng, kích thước lá có thể giảm và bị biến dạng. Bọ trĩ cũng tạo điều kiện cho nấm bồ hóng phát triển, làm đen lá và trái.

Mặc dù bọ trĩ không gây chết cây, nhưng cây sinh trưởng phát triển kém, làm cho ra hoa đậu quả kém, trái nhỏ và chất lượng giảm.

Để phòng trừ bọ trĩ, người trồng có thể duy trì ẩm độ không quá thấp trong mùa khô bằng các biện pháp như phủ xanh mặt đất, bón phân hữu cơ, tưới đủ nước. Sử dụng vòi nước mạnh tưới lên cây hoặc kỹ thuật tưới phun trên tán cũng có thể hạn chế dịch hại này. Chỉ nên phun thuốc khi thực sự cần thiết, ưu tiên sử dụng các loại thuốc ít ảnh hưởng đến thiên địch. Ngoài ra, việc tỉa bỏ các bộ phận bị hại nặng và tỉa cành tạo tán thông thoáng cũng rất quan trọng.

Nhện đỏ

Nhện đỏ đẻ trứng từng cụm rải rác trên mặt lá, trứng có hình tròn và màu đỏ. Nhện đỏ phát triển mạnh trong thời tiết nắng nóng và độ ẩm thấp, như mùa nắng năm 2015. Chúng có khả năng sinh sản khá cao và vòng đời rất ngắn.

Nhện đỏ là loại sâu hại cây sầu riêng bằng cách ăn biểu bì mặt lá, tạo thành những chấm trắng li ti và tiết độc tố. Khi bị nhiễm nặng, lá sẽ chuyển màu vàng và rụng, ảnh hưởng đến khả năng ra hoa đậu trái của cây.

Để phòng trừ nhện đỏ, cần tạo điều kiện cho các loài thiên địch tự nhiên như nhện nhỏ ăn mồi phát triển, vì chúng là kẻ thù tự nhiên của nhện đỏ. Ngoài ra, việc phun nước lên tán lá trong mùa nắng cũng giúp rửa trôi bớt nhện và tạo độ ẩm cho thiên địch phát triển, từ đó làm giảm mật độ nhện đỏ.

Chỉ khi mật độ nhện đỏ cao mới cần sử dụng biện pháp hóa học. Nên dùng thuốc có hoạt chất Abamectin, phun ướt đều tán mặt trên và mặt dưới lá. Sau 5 ngày, cần phun lại lần thứ 2. Nếu vẫn còn nặng, có thể phun lần thứ 3 sau 20 ngày, nhưng lần này nên thay bằng thuốc có hoạt chất khác.

Bệnh thối vỏ chảy nhựa (Phytophthora)

Bệnh thối vỏ chảy nhựa, còn gọi là bệnh Phytophthora, là một trong những bệnh quan trọng nhất trên cây Sầu Riêng, không chỉ ở Việt Nam mà còn trên toàn thế giới.

Nấm Phytophthora palmivora không chỉ gây thối vỏ thân và chảy nhựa, mà còn có thể tấn công lá, quả và rễ. Trên lá, nó gây triệu chứng cháy lá; trên quả, gây thối quả; trên rễ, gây thối rễ; và trên ngọn non, gây chết ngọn. Tuy nhiên, triệu chứng thối vỏ chảy nhựa được coi là quan trọng nhất.

Trên vỏ thân, bệnh khó phát hiện sớm, chỉ khi thấy hiện tượng chảy nhựa (mủ) từ vết loét do nấm gây ra. Nếu phát hiện sớm khi vết loét còn nhỏ, việc phòng trừ sẽ nhanh và hiệu quả hơn. Nếu phát hiện muộn, khi vết loét đã lan rộng và nhiều vết loét liên kết với nhau, việc phòng trừ sẽ tốn kém và vết bệnh lâu lành, cây sẽ suy yếu và có thể chết.

Trên lá, vết bệnh khởi đầu là những chấm đỏ màu nâu, sũng nước và lan rộng nhanh. Vết bệnh sau cùng thường có dạng gần tròn màu nâu đen, sũng nước với rìa màu vàng nhạt. Trên trái, vết bệnh đầu tiên là một đốm đen nhỏ, sũng nước và lan rộng nhanh, có thể lan sâu vào phần trong của trái.

Để phòng trừ bệnh Phytophthora, cần sử dụng cây giống sạch bệnh, chăm sóc cây tốt để tăng sức đề kháng, trồng cây trên mô, líp để thoát nước tốt, tỉa cành tạo tán thông thoáng, tiêu huỷ các nguồn bệnh, hạn chế gây thương tích cho cây, diệt mối và kiến, bón nhiều phân hữu cơ.

Khi vết bệnh còn nhỏ, có thể cạo bỏ phần mô chết và bôi thuốc như Aliette 80 WP, Ridomil, Metalaxyl. Ngoài ra, có thể phun thuốc lên tán cây hoặc tiêm Phosphonate vào thân cây, đây là một kỹ thuật mới được nghiên cứu và ứng dụng với hiệu quả tốt.

Bệnh thán thư do nấm

Bệnh thán thư trên cây Sầu Riêng là do nấm Colletotrichum gloeosporioides gây ra. Bệnh thường xuất hiện vào đầu mùa khô, khi thời tiết mát và có nhiều sương mù vào buổi sáng.

Bệnh thường gây hại nặng trên những vườn cây được chăm sóc kém, thiếu phân bón và tưới nước không đầy đủ. Bệnh cũng phổ biến trên những cây Sầu Riêng trồng trên đất xấu, ít chất hữu cơ, gió mạnh và không được che mát, giữ ẩm thích hợp.

Triệu chứng bệnh thường xuất hiện trên lá. Vết bệnh thường bắt đầu từ mép lá, chót lá và lan vào bên trong. Vết bệnh cũng có thể bắt đầu từ những vết thương do côn trùng, gió hoặc do chăm sóc gây ra. Vết bệnh lan rộng thành những sọc song song có màu nâu đậm trên nền mô chết có màu nâu xám. Bệnh nặng làm lá khô cháy dần và rụng sớm, trơ cành, làm cây suy yếu dần. Triệu chứng bệnh thán thư thường đi kèm với triệu chứng thiếu dinh dưỡng, nhất là thiếu Kali.

Để phòng trừ bệnh thán thư, cần chăm sóc cây khỏe mạnh bằng cách bón phân, tưới nước đầy đủ, bón nhiều phân hữu cơ hoai mục, giữ ẩm cho đất trong mùa khô, che mát cho cây con. Cần tỉa bỏ lá bị bệnh nặng và vệ sinh vườn cây. Ngoài ra, cần phòng trừ các loại côn trùng gây hại trên lá, vì chúng có thể gây vết thương và mở đường cho nấm bệnh tấn công.

Khi cần dùng thuốc, có thể sử dụng các loại như Benomyl, Appencarb, Carbendazim, Mancozeb, Antracol hoặc thuốc gốc đồng. Cần luân phiên các loại thuốc để tránh gây ra hiện tượng kháng thuốc của nấm bệnh.

Bệnh cháy lá

Bệnh cháy lá trên cây Sầu Riêng là do nấm Rhizoctonia solani gây ra. Bệnh thường gây hại trên cây Sầu Riêng con trong vườn ươm và cây mới trồng trong những năm đầu. Bệnh cũng có thể gây hại trên cây trưởng thành, đặc biệt là những cây có tán lá rậm rạp hoặc mọc gần mặt đất ẩm.

Vết bệnh thường có màu xanh xám hoặc xám nâu. Lá non bị nhiễm bệnh sẽ có màu xanh nhợt nhạt, sũng nước, như bị luộc trong nước sôi. Các lá bị dính kết với nhau do sự mọc lan của các sợi nấm, tạo thành hiện tượng “tổ kiến” mà nông dân thường gọi. Bệnh cũng có thể tấn công lên các thân non, làm khô chết phần ngọn phía trên và chuyển màu trắng xám.

Nấm gây bệnh thường phát triển trong điều kiện ẩm độ cao, thiếu ánh sáng. Sự lây lan có thể trực tiếp do sợi nấm mọc lan hoặc do hạch nấm di chuyển nhờ dòng nước. Ngoài cây Sầu Riêng, nấm này còn có thể tấn công các loại cây non khác. Mầm bệnh thường phổ biến trong rơm rạ, cỏ khô, do đó cần lưu ý khi sử dụng các vật liệu này để phủ đất.

Để phòng trừ bệnh cháy lá, cần ngăn chặn nguồn bệnh lây lan từ bên ngoài vào vườn, như từ rơm rạ, cỏ khô, nguồn nước. Cần duy trì mật độ trồng vừa phải để tạo độ thông thoáng và hạn chế sự lây lan của bệnh. Có thể sử dụng các loại thuốc trừ nấm như EFIGO, Anvil, Moncerene, Bonanza, Vô địch 57,6 DP, DupontTM Kocide 53,8 WG, Funguran – OH 50 WP, Bản đồ – jaho 77 WP, COC 85 WP, PN – Coppercide 50 WP, Newkasuran 16.6 WP, Cuproxat 345 SC.

Bệnh đốm rong đỏ

Bệnh đốm rong đỏ là loại sâu hại cây sầu riêng do rong (algae) Cephaleuros virescens gây ra. Đốm bệnh thường xuất hiện trên phiến lá, đôi khi cũng có thể xuất hiện trên cành non. Đốm bệnh có màu đỏ rỉ sắt, bề mặt như lớp nhung mịn và hơi nhô lên mặt lá.

Bệnh làm giảm khả năng quang hợp của cây, khiến cây sinh trưởng kém. Ngoài cây Sầu Riêng, bệnh này còn có thể gây hại trên nhiều loại cây trồng khác. Bệnh thường xuất hiện trên lá đã trưởng thành, phát triển mạnh trên những cây già cỗi, sinh trưởng kém, trồng trên đất xấu và chăm sóc kém.

Cây con không được che mát, chăm sóc kém cũng có thể bị bệnh tấn công lên thân cành non.

Để phòng trừ bệnh đốm rong đỏ, cần bón phân, tưới nước đầy đủ cho cây, phòng trừ các loại sâu bệnh khác để giúp cây sinh trưởng tốt, từ đó hạn chế được bệnh. Nên che mát cho cây con trong mùa khô và bón nhiều phân hữu cơ để giữ ẩm tốt cho đất. Trong trường hợp bệnh nặng, có thể sử dụng thuốc Bordeaux để phun trừ.

Bệnh nấm hồng

Đây là loại sâu hại cây sầu riêng do nấm Erythricium salmonicolor (Corticium salmonicolor) gây ra. Bệnh thường xuất hiện trên các cành nhỏ mọc ngang ở nơi phân cành, đặc biệt trong điều kiện thời tiết mưa ẩm kéo dài, rất thuận lợi cho nấm bệnh phát sinh và lây lan.

Đầu tiên, những sợi nấm màu trắng sẽ phát triển bên trên vỏ cây. Sau đó, sẽ hình thành lớp nấm dạng phấn hồng bao phủ bên ngoài vỏ cây. Bên dưới lớp phấn này, mô vỏ cây bị thâm và thối, khiến phần trên vết bệnh không được cung cấp nước và chất dinh dưỡng, dẫn đến lá vàng khô và chết dần.

Vỏ cây có thể bị nứt ở vị trí vết bệnh. Nếu không phòng trừ kịp thời, bệnh thường làm chết cành. Ở miền Đông Nam Bộ, bệnh này phổ biến và nguy hại hơn so với miền Tây Nam Bộ.

Nấm bệnh lây lan qua bào tử bay trong không khí do gió mưa, khi gặp điều kiện thích hợp sẽ phát triển thành vết bệnh ở nơi mới.

Để phòng trừ bệnh nấm hồng, cần tránh trồng quá dày, tránh trồng xen rậm rạp. Tỉa cành để tăng độ thông thoáng trong tán cây và trong vườn. Những cành bệnh nặng hoặc chết do bệnh cần được cắt và tiêu huỷ để ngăn ngừa lây lan. Có thể sử dụng các loại thuốc như EFIGO, Validacin, Bonaza, thuốc gốc đồng… để phun lên vết bệnh mới xuất hiện và các vị trí có thể xuất hiện bệnh.